Erzincan, 38°16′ve 40°45′doğu boylamları ile 39°02′ve 40°05′kuzey enlemleri arasında kalır; il merkezinin denizden yüksekliği ise 1.218 m’dir.
İl, kuzeyden Giresun İli’nin Alucra; Gümüşhane’nin Şiran, Kelkit, Bayburt; doğudan Erzurum’un Aşkale ve Çat; güneydoğudan Bingöl’ün Kiğı; güneybatıdan Malatya’nın Arapkir; Elazığ’ın Ağın; güneyden Tunceli’nin Çemişkezek, Ovacık ve Pülümür; batıdan Sivas’ın Divriği, İmranlı ve Suşehri ilçeleriyle çevrilidir.
Tektonik bir yapı üzerinde bulunan il toprakları, güneyden Munzur ve Mercan dağları, doğudan Karasu Dağları, kuzey ve kuzeydoğudan ise Kop Dağları’mn batı uzantılarıyla çevrelenir. Batıda Refahiye Dağlan ile Buzbel Dağları bulunur.
% 91,5′i tarıma elverişli olan il topraklarının yaklaşık °?o 60′ını dağlar, % 26’sını da platolar kaplar. Ovaların payı ise % 9 dolayındadır.
Erzincan ili, genellikle dağlar ve platolarla kaplıdır. Dağlar çeşitli yönlerde belli bir sıra içerisinde uzanır. Güneybatıdan Munzur, kuzeybatıdan Refahiye dağları il alanına girer. Doğudan Erzurum’dan gelerek batıya doğru uzanan Karasu ve Kop dağları, il alanını derinlemesine, aralarında geniş düzlükler bırakacak şekilde böler.
Dağ sıraları arasındaki çukurluklarda yer alan ovalar ve düzlükler boğazlarla birbirine, bağlanmış durumdadır. Ovalar ile dağ sıraları arasına akarsularca yarılmış, dalgalı platolar yerleşmiştir.
DAĞLAR: Erzincan il topraklarının yaklaşık % 60′ını dağlar kaplar. Erzurum’ un Aşkale İlçesi’nden batıya doğru uzanan 60 km uzunluğundaki bir boğazdan geçildikten sonra girilen Tercan Düzlükleri, Erzincan Ovası’na açılan Sansa Boğazı’na dek uzanır. Bu düzlükler, kuzeyden ve batıdan Kop Dağları’nın uzantılarıyla çevrilidir. Tercan Düzlükleri’nin bulunduğu ana çukurluğu kuzeyden sınırlayan Kop Dağları, zor geçit veren dik ve düzenli bir sıra oluşturarak Erzurum’un kuzeyinde Gâvur Dağları ile birleşir. Kop Dağları üzerinde, 2.400 m yükseltide, Tercan’ı Bayburt’a bağlayan Alevi Geçidi bulunmaktadır.
Çukurluğun batısında Mülpet ve Keşiş dağlan (Esence Dağları) bulunmaktadır. Kop Dağları, Çayırlı yöresinin batısında iki kola ayrılır. Birinci kol Erzincan il merkezinin kuzeyine doğru uzanır. İkinci kol güneydoğuya dönerek, önce Keşiş sonra Mülpet dağlarını oluşturur. TercanDüzlükleri’ni batıdan sınırlayan Keşiş ve Mülpet dağlan, Kop Dağları kadar dik ve sarp değildir. Keşiş Dağlan ilin en yüksek noktasını oluşturmaktadır (3.537 m) (Şekil 2). Mülpet Dağlan daha geniş ve basık bir kütledir. Üzerinde doğu-batı yönünde Sarıkaya ve Soğanlı geçitleri bulunmaktadır. Çukurluğu doğudan, 3.070 m yüksekliğindeki Dumanlı ile 2.660 m yüksekliğindeki Mayram Dağı (Kılıçkaya Dağları) sınırlar. Güneyinde ise, Koşan, Murdelor ve Eşilbaba dağları bulunur.
Tercan Düzlükleri, batıda Sansa Boğazı ile Erzincan Ovası’na açılır. Tekne biçimindeki Erzincan Ovası’mn kuzeyinde, Tercan Çukurluğu ile Erzincan Çukurluğu’nu birbirinden ayıran Keşiş ve Sipikör dağları, bulunmaktadır. Güneyde, Munzur Dağları’nın uzantısı olan Mercan Dağı ile Katırtepe ve Karacakale dağları vardır. Erzincan Çukurluğu batıdan Refahiye Dağlan’nın uzantısı olan Karadağ (Könem Dağı) ve Dumanlı Dağ ile çevrilmiştir.
Bu dağlar genç olmalarına karşın bitki örtüsünden yoksundur. Eriyen kar ve yağmur sularının yol açtığı sellerle yarılıp parçalandığından, genç görünümleri bir ölçüde yok olmuştur. İl merkezinden 39 km uzaklıktaki Munzur Dağları’nın eteklerinde, karstik yapı içerisinden çıkan derelerin oluşturduğu, kalker-tüf basamakları bulunmaktadır. Bu basamaklar üzerinde Girlevik Çağlayanı vardır. Ayrıca, dağlardan inen dere ve çaylar ovaya indikleri yerlerde birikinti konileri oluşturmaktadır.
Erzincan Ovası’mn kuzeybatısında Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerini birbirinden ayıran Refahiye Dağları uzanır. Bu sıranın en yüksek noktaları Dumanlı ve Danabeli dağlarıdır. Refahiye Dağları genelde çok dik ve sarp değildir. Ancak, Erzincan Ovası’na doğru yaklaştıkça eğim ve sarplık artar. Dumanlı Dağı sarıçam ormanlarıyla kaplıdır. Refahiye İlçesi’nin doğusunda Çimen Dağlan, güneyinde Kurtlutepe Dağı, güneybatısında ise Gülen Dağları bulunur.
Güneyde, çok sarp ve dik olan Munzur Sıradağlan’nın kuzeye bakan yamaçları ile Karasu Vadisi’ne dek uzanan dalgalı platolar; Karasu Vadisi’nin sağ yakasında Karadağ, Çölan Dağı ve Vank Dağları, Kemah ilçesi’nin bellibaşlı yükseltileridir. Kemah’ tan batıya doğru yükselti biraz düşerse de, iliç İlçesi yöresinde, yeniden artar.
Kuzeydoğudaki Vank, kuzeybatıdaki Çengelli Dağları ile güneyde 3.449 m’ye yükselen Munzur ve 3.188 m yüksekliğindeki Çal dağları, İliç İlçesi’nin bellibaşlı yükseltileridir. İlçe yakınlarındaki Özlük Köyü yöresinde çökmeler sonucu mağaralar oluşmuştur. Hep soğuk olan bu mağaralarda sürekli olarak su bulunmaktadır.
OVALAR: Erzincan İli’nde ovalar; doğu-batı ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan dağ sıralan arasındaki çöküntü alanlarında sıralanır. Ovalar birbirine boğazlarla bağlanmıştır. Erzincan ovaları doğal verimliliklerine göre sıralandığında en başta Erzincan Ovası yer alır.
ERZİNCAN OVASI: Doğu Anadolu’ nun Yukarı Fırat bölümünde yer alan Erzincan Ovası doğu-batı yönünde uzanır. Denizden ortalama 1.218 m yükseklikte bulunan ve uzunluğu yaklaşık 40 km, toplam alanı ise500 km2olan ova, kuzeyden Keşiş ve Sipikör; doğudan Bağırpaşa, Sipyam; güneyden ise Munzur Dağları ile çevrilidir.
Ova kalın bir alüvyon tabakası ile kaplıdır. Alüvyonlar arasında yer yer kalker ve serpantin çakıllarına rastlanır. Eğim azdır, ovanın kuzeyinde doğu-batı yönünde uzanan bir fay hattı vardır. Üzümlü Köyü yöresinde, andezit lavlarının yükselerek oluşturduğu, yaklaşık 1.450 m yükseklikte volkan konileri bulunmaktadır. Ovada Karasu’nun zaman zaman tasmasıyla Uluköy Sazlığı, Erzincan merkezine 10 km uzaklıktaki Horhor Bataklığı ve Erzincan-Kemah Yolu’nun güneyindeki Beytahtı Bataklığı gibi bataklık bölgeler oluşmuştur. Erzincan Ovası, batıda Karadağ’dan sonra arka arkaya sıralanmış küçük düzlüklerle son bulur.
Ovanın kuzey kesiminde toprak genellikle, kırmızı ve serttir. Çabuk kurur ve çatlar. Köylüler eskiden yörenin toprağını iyileştirebilmek için sürekli kum dökerlerdi. Ovanın güneyinde ise toprak biraz çoraktır, çabuk tozlaşır. Erzincan Ovası’nın her yanında, yüzeydeki bu toprak örtüsünün altında, çakıllı ve kumlu kalın bir alüvyal toprak tabakası vardır.
Suyu çabuk çeker ve çabuk kurur. Erzincan Ovası’nda, bitkilerin yetişme zamanı olan sıcak mevsim aynı zamanda kurak geçtiğinden, tarımsal verimin yükseltilebilmesi için sulama zorunludur.
Bu ovanın ortasından geçen Karasu, ova yüzeyinden 4-5 m kadar aşağıdan aktığından, gerekli tesisler kurulmadıkça, sulamada yararlamlamamaktadır.
Ovanın güneyinden Mercan Çayı ile Kom Suyu; kuzeyinden Çardaklı Suyu, Çimin, Pahnih ve Sürperan suları akarak Karasu’ya dökülürler. İlkbaharda karların erimesi ile birlikte kabaran bu sulardan yaz aylarında sulamada yararlanılabilir.
Erzincan Ovası, İğdır Ovası dışta bırakılacak olursa; Karasu-Aras Vadisi’nin en alçak ovasıdır. Bu nedenle, kışlar komşu iller kadar sert geçerse de yazlan erken gelir.
Erzincan Ovası’nda hem sulu, hem de kuru tarım yapılabilmektedir. Başta nohut olmak üzere buğday, şeker pancarı, ayçiçeği ve mısır ekilir.
TERCAN OVALARI: Erzincan-Erzurum il sınırında, Mayram Dağları’nın batıya doğru uzanan kolunun iyice inceldiği ve alçaldığı yerde, Karasu keskin bir dirsek çizerek güneye kıvrılır. Buradan Erzincan Ovası’na açılan Sansa Boğazı’na dek, Karasu Vadisi’nin iki yanında çok sayıda düzlük vardır. Bunların tümüne birden Tercan Ovaları adı verilir.
Tercan Ovalan’ndan ilki, batıda Karasu’ya doğru inen, Çayırlı (Mans) Deresi’nin aşağı yatağı üzerindeki Miadin Ovası’dır. Batıdan Keşiş ve Mülpet dağlarıyla sınırlanan bu ova sulaktır. Genellikle buğday ve arpa ekimi yapılmaktadır. Aynı zamanda hayvancılık da gelişmiştir. Sığır, manda ve koyun yetiştirilir.
Karasu’nun geniş yayı içerisinde kalan ovalar daha büyüktür. Bunların en genişi, yaklaşık, 180 km2 alanlı Pekeriç Ovası’dır. Mayram Dağı eteklerinden Karasu’ya doğru yavaş yavaş alçalan ova, düz görünmesine karşın yüzeyden 5-10 m kadar aşağıda akan derelerle yarılmış durumdadır. Aynı zamanda ovada; geniş düzlük parçalan arasında, bu düzlüklerden ortalama 10 m kadar yüksekte kalan çakıllı alanlar bulunmaktadır.
Denizden 1.450-1.500 m yüksekte bulunan bu ova kalın bir alüvyon tabakası ile örtülmüştür. Orta verimlilikte bir ovadır. Ekilen bölümlerinde buğday, arpa, ve çavdar üretilir. Büyük bir bölümünü otları haziranda kuruyan meralar oluşturur. Karasu, bu ova yüzeyinden yaklaşık 10 m kadar aşağıda akar, bu nedenle sulamada yararlanılması güçtür.
Daha güneyde, Tercan İlçesi çevresinde Kötük Köprüsü’nden başlayarak Tuzla Suyu’nun solunda ova dalgalıdır. Bu dalgalı yapıyı, kenarları dik, ortalama 1-2 km2 genişlikte, yuvarlanmış çakılların birbirine kenetlenmesinden oluşan kabartılar yaratır. Ovanın ekilen kesimlerinde buğday ve arpa üretilir. Öbür kesimleri çayırlıktır.
Ovanın Tuzla Suyu’nun sağında kalan bölümü, daha geniş ve düzdür. Bu nedenle sulanabilir durumdadır. Ekilen bölümlerinde buğday, arpa, çavdar ile bir miktar mısır ve sebze üretimi yapılır.
Bütün Tercan Ovaları genellikle doğal örtüden yoksundur. Söğüt ve kavaktan başka ağaç bulunmaz.
Erzincan lli’nde bu ovaların dışında geniş düzlüklere rastlanmaz. Ancak, Kurtlutepe Dağları’mn Refahiye’ye bakan bölümlerinde geniş, ova biçimli vadi tabanları vardır. Bunların en önemlisi Melik Şerif Düzlüğü’dür.
YAYLALAR: Erzincan’da il toplam alanının yirmide birini yaylalar kaplar.
Güneyde Munzur Dağları’mn uzantıları üzerinde, özellikle, Koşan Dağı yöresindeki yaylalar seyrek ve kısa otlarla kaplıdır. Yer yer meşeliklere de rastlanır. Bu yaylalarda daha çok keçi beslenir. Daha doğuda, Erzurum-Erzincan-Bingöl sınırlarında bulunan Cemal Dağlan’nın, Erzincan’da kalan uzantıları üzerinde de verimli yaylalar bulunmaktadır. Buradaki yaylalar hemen hemen tümüyle, yumuşak ve kalın bir toprak tabakası ile örtülüdür. Sulak olan bu yaylalar yüksek otlarla kaplıdır. Tercan köylüleri yazın beygir sürülerini buralara bırakırlar.
Tercan’ın doğusunda, Tuzla Suyu’nun kuzeyi boyunca uzanan Dumanlı Dağı üzerindeki Abıhayat ve Uzunçayır yaylalarının bir bölümü Erzincan sınırları içinde kalır. Kalın bir toprak tabakası ile kaplı olan bu yaylalarda su az olmasına karşın,ot ve çayır verimi yüksektir.
Bunun dışında, Erzincan il merkezini batıdan çeviren Karadağ üzerinde, Takkuran ve Tahsullu yaylaları bulunmaktadır. Karadağ genellikle çıplak olduğundan, yaylalarıörten toprak tabakası ince olup, ot verimi düşüktür.
VADİLER: Erzincan lli’nin en önemli vadisi Fırat (Karasu) Vadisi’dir. Karasu Vadisi, ilin yaylalık kesimlerinde genellikle yayvandır. Ovalarda, Karasu Vadisi’nin derinliği 5-10 m’ye dek düşer. Bir ovadan öbürüne geçişler de dik ve derindir.
Karasu Vadisi, Erzurum’un Aşkale ilçesi’nin batısında derinleşir; buraya Soğun Boğazı (Aşkale Boğazı) denir. Vadi, yaklaşık 60 km uzandıktan sonra Tercan Ovalarına açılır. TercanÇöküntüAlanı’ndatabam genişler. Tercan Ovalan ile Erzincan Ovası arasında vadi tabanı yine daralır ve derinleşir. İçinden Karasu Irmağı’nın aktığı bu vadi, Erzincan Ovası’ndan sonra Acemoğlu Köprüsü’nün kurulduğu kesimde birden daralır ve genişliği 4-5 m’ye dek düşer. Burada vadinin yamaçları çok dik ve çıplaktır. Vadinin bu yapısı, Bağıştaş’a dek sürer. Kemaliye yöresinde vadi biraz genişler. Çaltı Köyü’nden güneye döner dönmez kayalık, sarp ve derin bir boğazdan geçtikten sonra Elazığ il sınırlarına girer.
Erzincan’da, Karasu Vadisi kadar önemli olmayan başka vadiler de vardır. Bunlar her iki yanından Karasu Irmağı’na katılan akarsuların aktığı vadilerdir.
AKARSULAR: Erzincan İli topraklarının büyük bir bölümü Karasu Irmağı’nın Su Toplama Havzası’nda bulunmaktadır.Ancak, Refahiye llçesi’nin suları Çukurdere aracılığıyla, Karadeniz Su Toplama Havza’sına gitmektedir.
İlin Karasu İrmağı dışındaki akarsuları ilkbaharlarda sellere yol açan kısa dere ve çaylardır. Yazın bu derelerin suları genellikle çok azalır.
KARASU IRMAĞI: Erzincan’ın en büyük ve önemli akarsuyu olan Karasu Irmağı, Erzurum’un Dumlu Tepeleri’nden kaynaklanır. Karasu Fırat’ın en önemli iki kolundan biridir. Aşkale Boğazfnı geçtikten sonra Tercan Ovaları’na giren Karasu, bu ovada sulama işlerinde en çok yararlanılan ırmaktır. Tercan Ovalan’nda, ırmağa kuzeybatıdan Keşiş Dağları’ndan çıkan Çayırlık Dere katılır. Tercan llçesi’nin batısında, Tekman Yaylası’nın batısını kuşatan yüksek dağlardan kaynaklanan ve geniş bir havzası olan Tuzla Suyu’nu alır.
Çok sert geçen kış aylannda, Karasu’ nun Tercan Ovası’na dek olan bölümü donar.
Batıya doğru akan Karasu Irmağı,önce dar ve derin Sansa Boğazı’na girer, sonra Erzincan Ovası’na çıkar ve yayılır. Erzincan Ovası’nda Karasu Irmağı, iki yandan Mercan, Kom, Cimin, Pahnih ve Sürperen suları ile Çardaklı Deresi’ni alır. Bu derelerin bir bölümü yaz aylarında kurur.
Irmak, Erzincan Ovası’ndan sonra Kemah Boğazı’na girer. Bu boğaz birden derinleşmez ve yatağı oldukça geniştir. Acemoğlu Köprüsü yöresinden geçtikten sonra Karasu, 4-5 m genişlikte, dik yamaçlı ve derin bir vadide akmaya başlar. Kemah çevresinde Karasu’nun iki yanı dalgalıdır. Kuzeyden Kömür Suyu ile Munzur Dağları’ ndan doğan Tanasur Çayı’m aldıktan sonra Bağıştaş’a dek derin bir yatak içerisinde akar.
Karasu’ya Kemaliye llçesi’nde Kadıgölü Suyu ile Miran Suyu katılır. Çaltı Köyü’ nden güneye dönen ırmak iki yanı çıplak kayalarla kaplı derin bir boğazı geçtikten sonra, ilçenin güneydoğusunda, Başpınar yakınlarında Elazığ il sınırlarına girer.
GÖLLER: Erzincan il sınırları içinde önemli sayılabilecek göl yoktur. Çayırlı llçesi’nin Başköy Bucağı’nda Yedigöller, Eğin’de Kadıgölü ve Tanyeri Bucağı’nda Soğanlı Dağları üzerinde Aygır Gölü gibi küçük göller vardır.
