Türk mimarisinde kuş evleri Klasik Dönem Osmanlı mimarisiyle (XV. yy) birlikte ortaya çıkmış, XIX.yy sonlarına değin ulusal mimarinin ilginç bir ayrıntısı olarak sürmüştür.
Kuş evlerinin en güzel örnekleri İstanbul’un anıt yapılarında görülebilir. Yangınlar yüzünden günümüze ancak taş ve tuğladan yapılanları ulaşabilmiştir.
Kuş köşkü, kuş sarayı da denilebilen bu evler, yapıların bol güneş alan, sert rüzgârlardan korunaklı yüzlerine ve ulaşılamayacak yüksekliklere yerleştirilmiştir.
Kuş evlerinin bulunduğu yapılar çok çeşitlidir. Bunlara değişik yüzyıllardan şu örnekler verilebilir:
XVI. yy’dan Süleymaniye ve Bali Paşa camileri, Büyükçekmece Sokullu Mehmed Paşa Köprüsü.
XVII. yy’dan Yeni Cami.
XVIII. yy’dan Nuruosmaniye, Fatih, Laleli, Üsküdar Ayazma, Selimiye camileri; Çarşıkapı’da Kara Mustafa Paşa Medresesi, Saraçhane’de Hüseyin Paşa Medresesi ve Mektebi, Bayezid Seyyid Hasan Paşa Medresesi, Fatih’te Feyzullah Efendi Medresesi, Vezneciler’de Ragıp Paşa Mektebi, Ayasofya’da I.Mahmud Kütüphanesi, Laleli’de Sultan III. Mustafa Türbesi, Büyük Yeni Han, Laleli’de Çukurçeşme Hanı, Bayezü’ta Hasan Paşa Ham. XIX. yy’dan Balat’taki kimi evler ve Darphane.
Her çeşit teknik kaygıdan uzak bu süsyapıları, mimari biçimleriyle iki gruba ayrılır. Birinciler, yapıların yüzünde tek ya da yan yana birkaç küçük delikten oluşur. Bunların dışa çıkıntısı ya çok azdır, ya da hiç yoktur. Süleymaniye Camisi, Yeni Cami ve Büyükçekmece Sokullu Mehmed Paşa Köprüsü’ndeki kuş evleri bu türe örnektir. İkinci gruptakiler, bulundukları yüzeyden çıkıntılı, özenle yapılmış evlerdir. Kimileri konsollar üstünde cumba gibi ileriye doğru uzanır. Yüzleri, kemerli kapı ve kafesli pencerelerle süslü, üstleri çatı ya da kubbeçiklerle örtülüdür. Kimileri de sütuncukların taşıdığı revaklarla çevrili, birbiri üstünde yükselen balkonlu çok katlı yapılardır.
Olağanüstü işçilikleriyle en görkemli kuş köşkleri, Üsküdar’daki Cedid Valide, Ayazma ve Selimiye camilerindekilerdir.
Cedid Valide Camisi’ndeki kuş köşkleri minareleri, yüksek kasnaklı kubbeleri, bunların üstündeki hilal biçimindeki alemleriyle kuşlar için yapılmış birer selatin cami görünümündedir.
Seyyid Hasan Paşa Medresesi’ndeki çifte minareli cami görünümündeki kuş köşkü de, tuğla ve sıva ile yapılmış köşklerin en güzel örneklerindendir. Kafesler, yanlardaki rampalar ve minareler ince bir işçilik ürünüdür.
Darphane-i Amire yapısında görülen ve yüksek bir şatoyu andıran ince yapılı kuş evi de özgün bir örnektir. Romantizme varan bir düşsel mimarinin ürünü olan bu yapıt, birkaç katlı ve iç içe bölmelidir.
